24 Kas 2008

جلالی لر حرکاتی.کوراوغلو

جلالي لر حركاتي .كوراغلو
جلالي لر حركاتينين باشلانماسي و آذربايجان. كوتلوي نا راضيليق ، آجليق ، سويغونجولوقع ، دحشتلي داغينتيلار و اقتصادي تنزّل آذربايجاندا عثمانلي لارا قارشي يئني موبارزه دالغاسينا سبب اولدو . بو موباريزه تاريخه جلالي لر حركاتي آدي آلتيندا داخيل اولموشدور.
جلالي لر حركاتي 16. عصرين 90- جي ايللرينده شرقي آنادولودا باشلاندي. 17.عصرين اوللرينده بو حركات آذربايجانا و قونشو اؤلكه لره ده ياييلدي.
1591- جي ايلده تبريز اهاليسي شهرين عثمانلي قارنيزُنونون بير حيصّه -سينين اشتراكي ايله عصيان قالديريلدي. عسگرلرين بو چيخيشدا ايشتيراكينين اساس سببي گنجه ده اولدوغو كيمي دوُنلوغون(امك حاقّينين) وئرلمه مسي ايدي. جلالي لر حركاتينين تآثيري آلتيندا باش وئرميش بو ايلك عوصيان اوغورسوزلوقلا نتيجه لندي . لكين آذربايجاندا جلالي لر حركاتي دايانميشدي. 17. عصرين اوللرينده باش وئرميش صفوي-عثمانلي موحاريبه لرينين بيرينجي مرحله سينده (1612-1603) جلالي لر حركاتي صفوي لرله همسرحد اولان عثمانلي ايمپرياسي اراضي سينه ده ياييلدي. شاه عباس جنوبي قافقازي اله كئچيرمك اوچون اونلارين گوجوندن استفاده ائديردي. طبيعي دير كي ، بئله بير شرايط شاهين شاهين بو اؤلكه لره سوخولماسينا تكان وئردي .
صفوي و توركيه قوشونلارينين داغيديجي يوروشلريندن سونرا جلالي لر جنوبي قافقازدا ياييلميشديلار. جلالي لرين آيري-آيري دسته لري ، اونلارا قوشولان مؤفليس لشميش كندلي لر و شهر يوخسوللاري يئرلي حاكيم دايره لرين اؤزرينه هجوم ائدير، اونلارين وار- دؤولتيني اله كئچيريرديلر. آذربايجانين گئنيش بير اراضيسي نه ييه لنن جلالي لرين ايلك دسته سينه كَنَكيره (ايروان ياخينليق ليغيندا كنكير كندي) محمّد باشچيليق ائديردي. كنكيرلينين باشچيليقي ايله فعاليّت گؤسته رن دسته اوزون مدّت بورادا دايانا بيلمه دي . قيرخ بولاق ايالتينده توپال عثمان پاشانين باشچيليق ائتديي ديگر دسته كنكيرلي محمّدي بوردان قوودو. عثمان پاشا اؤز دسته سني كيچيك قوروپ لارا بؤله رك بير ايلدن آرتيق آرازين هر ايكي ساحيلين دكي گئنيش اراضي يه، ييه له ندي .
آذربايجاندا جلالي لر حركاتي سون درجه مؤركّب ، كسكين آنتي فئودال سَجيّه آلميشدي .
جلالي لر حركاتي نين ايشتيراك چيلاري غربي آذربايجان كندلي لريندن توركيه ، كوردوستان ، و عراقا قاچقين لاريندين تشكيل اولونموشدو. شاه عباس عثمانلي دولتينه قارشي موباريزه ده جنگاور و جسور جلالي لرين بويوك دسته سينين گوجوندن استفاده ائتمك نيّتينده ايدي . شاه عباس عيني زاماندا جلالي لردن احطيات ائديردي .
قيد ائتمك لازيم دير كي ، موختلف سوسيال و ميللي تركيبلي جلالي لرين اؤز آرالاريندا اولان ضدّيّت لر، هابئله شاه عباسين و اونون آداملارينين مكرلي سياستي ايران حاكيم دايره لرينه قارشي ال بير موباريزه آپارماقا ايمكان وئرميردي . اسگندر مؤنشي قيد ائديركي ، توركيه دن ايروانا ويلايتينه گلميش جلالي لر بيرينجي گؤندن اؤچ دوشمن قوروپا بؤلوندولر . احتمال كي ، بئله پراكنده ليك كندلي و يوخسول طبقه ايچه ريسيندن چيخان جلالي لر آراسيندا حركاتا رهبرلييي اؤز الينه آلميش فئودال زؤمره سينا اؤميد سيزليك و اينامسيزليق دوغورموشدو.
حادثه لرين گئديشي اونو گؤسته ريردي كي ، ايكي ايله ياخين شاه عباسا خدمت ائدن جلالي لر و اونلارين دسته باشچيلارينين بير حيصّه سي شاهين سياستين دن مأيوس اولموشدولار. چونكو شاها قوللوق توركيه سولطانين ظولمونه قارشي عوصيان ائدن آداملاري راضي سالميردي. اونلار شاهدان گؤزله ديكلري امتيازي الده ائده بيلمه ديلر. اونا گؤره ده 1610-جي ايلين اورتالاريندا آنادولو جلالي لرينين هاميسي حاجي محمّدين و قارا سعيدين باشچيليغي ايله صفوي لر دؤوليتي نين سرحدّلريني ترك ائتديلر. آذربايجاندا قالان دسته شاه عباسا صادق قالدي ، جلالي لرين بير قيسمي ايسه بؤيوك ديوانين شخصي خدمتچي كورپوسو ايله بيرلشدي .
كوراغلو رئال تاريخي شخصيت ، ميللي قهرماندير. موختلف طايفالار ايچريسندن چيخميش جلالي دسته باشچيلاريندان ان مشهورو آذربايجان توركو كوراغلو ايدي . خالق روايتينه گؤره ، سالماس ياخينليغينداكي خاراباقالا كوراغلو طرفيندن تيكديريلميش. ناخچيوان اراضي سي ، سالماس ، و خوي كوراغلونون ان چوخ فعاليّت گؤسته رديي يئرلر كيمي تصوير اولونور. كوراغلو داستانينين بير چوخ واريانتلاريندا كوراغلونون مسكني اولان چنلي بئل قالاسينين ناخچيواندا و ماكودا بئرلشديي گؤسته ريلير. شرق شوناس عاليم ب.آ.كارّيِو كوراغلو افسانه سينين تاريخي كوكله -رينين ايشيقلانديرماغا چاليشاراق بئله قناعته گلير كي ،باش قهرمان و اونون صيلاح داشلاري خاراكتئرينه گؤره عوصيان كار جلالي لره داها چوخ ياخيندير . ديگر عاليم آ.خودزكونون جنوبي آذربايجانا آييد يازيلاريندا آشاغيداكي سؤزلر ديقّت جلب ائدير :‹‹ توركيه حدودلاريندا مسكونلاشميش طَردجمه(طركمه) طايفاسيندان اولان ، جسورلوغو و دؤيوش كنليي ايله فرقله نن نظر جلالي آدلي بير نفر ياشاييردي . او، اون ايكي مين نفرليك قوشونلا كوراغلونون يانينا يانينا حرب صنعتي اؤيره نميه گلدي. نظر جلالي كوراغلونون ياخين دوستو و صيلاح داشي اولور.››
كوراغلونون افسانوي قهرمان كيمي مشهورلاشماسينين ، خالق كوتله لرينده حدسيز محبّت و رغبتيني قازانماسينين اساس سببي اونون يادائللي لرين ظولمونه ، فئودال لارين ، وارلي تاجيرلرين ،ايستيسمارينا قارشي باريشماز موباريزه آپارماسي ايدي. قهرمان خالق مودريكلي ييني ، عدالتي اؤزونده بيرلشديرن ، نغمه كار ، عاشيق صنعتينين بيليجيسي كوراغلونون رئال تاريخي شخصيّت اولماسي فيكريني ايره لي سؤرمه يه اساس واردير . اونا گؤره ده كوراغلودان دانيشاندا تبريزلي آراكِل بونو بير قدر ده دقيق لشديرير: ‹‹بو ، او كوراغلودور كي ، حاققيندا ايندي عاشيقلار طرفيندن اوخونان چوخلو ماهني لار قوشولموشدور.››
كوراغلونون صيلاح داشلاري ، هابئله داستانداكي منفي پرسوناژلارين چوخو تاريخي شخصيت لر حساب اولونور. جلالي لرين آيري-آيري دسته باشچيلاري – دلي حسن ، گيزير اوغلو موصطفا بةي ، كوسا صفر، تانري تانيماز و عباس پاشا خصوصي ايله فرقله نيرديلر . دلي حسن كوراغلونون ياخين دوستو و صيلاح داشي ، 1602-جي ايلده شرقي آنادولودا جلالي لر حركاتينين رهبري ، اوز قارداشي قارا يازيچي نين وارثي ايدي.
گيزير اوغلو موصطفا به ي ده كوراغلونون ان ياخين صيلاح داشي حساب ائديلير. جلالي لرين مستقل دسته لرله چيخيش ائدن 60 نفرينن ايچه ريسينده گيزير اوغلو آدي شرفلي يئر توتور. او دؤورون تاريخچي سي يازيردي كي ، كوراغلونون ماهني لاريندا گيزير اوغلو موصطفي
به يين ده آدي چكيلير ، او رئال شخصيّت دير.