اعطای حق رای به زنان آذربایجان-مهران بهاری

اعطاى حق راى به زنان آذربايجان - مهران بهارى
نخستين در ايران٫ نخستين در عالم اسلامى
سؤزوموز:Sözümüz
اعطاى حق راى به زنان آذربايجان: نخستين در ايران٫ نخستين در عالم اسلامى
به لحاظ تاريخى زنان ترك ايران در سطح كشور٫ در آذربايجان٫ جنوب و مركز ايران٬ خراسان… در مقايسه با زنان منسوب به ديگر مليتهاى ايرانى از موقعيت و حقوق اجتماعى برترى برخوردار بوده اند. در ميان علل اين الگوى جامعه شناسى مىتوان نزديكى جغرافيايى خلق ترك و مجاورت دنياى تركى به اروپا و عالم مسيحيت٫ منسوبيت تركهاى ايران به گروه ملل و اقوام تركى كه به طور سنتى برابرى مرد و زن به مقياس وسيعى در فرهنگ ملى و سنتى شان موجود است٫ گرايش گسترده تركهاى ايران در تاريخ به باور و تفاسير هترودكس اسلامى (جريانات غالى شيعى….) به جاى تفاسير اورتدكس آن كه انديشه غالب در ميان قوم فارس بوده است٫ شرايط مساعد جغرافيايى و پيشرفته تر بودن مناسبات اقتصادى سرزمين هاى ترك نشين بويژه آذربايجان٫ حاكميت سياسى هزار ساله تركان در ايران و تشكيل دول بيشمار و در نتيجه آن پيدايش طبقه اشرافى و رشد وسيع قشر متوسط ترك در ايران و در نهايت سكولار و لائيك بودن دول و ملل تركى مجاور كشور را بر شمرد.
همانگونه كه امروز هم در ميان طوائف ترك ايرانى ديده مىشود٫ در فرهنگ سنتى و ملى تركى “چادر” و مقنعه و…. وجود ندارد. اين نوع پوشش در ميان برخى از زنان ترك شهرى كه تحت تاثير فرهنگ عمومى٫ سنتى و دينى فارسى بوده اند (به استثناى اجبار دولتى دوران حكومت جمهورى اسلامى) رايج شده است. اساسا نبود كلمه اى تركى در اين زبان براى “چادر” نيز مويد اين واقعيت است. در حاليكه در زبان تركى كلمات بسيارى براى توصيف گيسوان و زلف بانوان وجود دارد٫ تمام كلمات و تعبيرات مستعمل در باره تستر بانوان مانند چادر٫ مقنعه٫ حجاب٫ روسرى٫ چارقد…. در اين زبان فارسى و يا عربى است. در زبان تركى دو كلمه متفاوت و جداى “چادرا” و “چادير” وجود دارد كه معادل هر دويشان در فارسى يك كلمه “چادر” است. “چادرا” همان “چادر” (پوشش زنان) بيگانه با فرهنگ تركى است كه محتملا منشاء فارسى- ايرانى - زردشتى داشته و بعدها در اثر مراودت وارد فرهنگ تركى نيز شده است. “چادير” (خانه پارچه اى طوائف كوچنده) كلمه اى تركى است كه به شكل “sátor” در زبان مجارى٫ ديگر زبانهاى اورال آلتائيك و به شكل ” sah-dur ” در زبان سومرى وجود دارد. كلمه “چتر” در زبان فارسى نيز از همين ريشه است.
در تاريخ معاصر ايران (هر چند نه چندان صائب٫ و بيشتر از سوى روشنفكران قوم فارس) رسم است كه از بانوى ترك آذربايجانى٫ زرين تاج فاطمه قره العين به عنوان پيشتاز حركت فمينيسم ياد شود. وى كه محتملا بر مذهب بابى و بيشك منسوب به جريان شيخيه آذربايجان بوده است٫ از نخستين زنان ترك شهرى با تربيت دينى-فارسى است كه بدون چادر و پوشش اسلامى اورتدكس در مجامع و مباحثات دينى شركت نموده است. اين شاعر٫ عالم و انقلابى ترك آذربايجانى نخستين شورش دمكراتيك مردمى بر عليه مونارشيسم و فاناتيسم مذهبى در قرون معاصر را در شهر زنجان آذربايجان رهبرى نموده است. در دوره حاكميت ديكتاتورى نژادپرست پهلوى نيز نخستين بانوان منسوب به دربار اين خاندان مانند تاج الملوك آيريملو (مادر محمدرضا پهلوى) كه بدون چادر در اجتماع ظاهر شده اند٫ از تركان آذربايجان -اورميه بوده اند (اصلا از تركهاى آذربايجان شمالى).
در تاريخ ايران حق دادن راى براى زنان٫ انتخاب كردن و انتخاب شدن براى نخستين بار در دوره حكومت ملى آذربايجان (جمهورى آذربايجان جنوبى) و در سطح آذربايجان شناخته و اجرا شده است. در مقياس كل ايران براى نخستين بار در سال ١٣٣٢ در دوره حكومت دكتر محمد مصدق٫ سياستمدار و دولتمرد ترك آذرى از خاندان قاجارى (اصلا از تركهاى تركيه مركزى و جنوبى)٫ در طى رفراندمى زنان توانسته اند در صندوقهاى راى حضور يافته و در انتخابات شركت نمايند. از سوى ديگر در دنياى اسلام نيز نخستين دولتى كه حق دادن راى٫ انتخاب كردن و انتخاب شدن برابر با مردان را براى زنان بدون محدوديت و شرط و شروط پذيرفته است٫ جمهورى آذربايجان (شمالى) در سال ١٩٢١(١٣٠٠ شمسى) است.
قادينلارين كيشىلرله بيرليكده سس وئرمه حاققينا يييه لندييى اؤلكه لرين تاريخى كرونولوژى اوزه رينه گؤستريچىسىنمودار زمانى اعطاى حق برابر راى دادن به زنان در كشورهاى مختلف.
زنان در آذربايجان شمالى (جمهورى آذربايجان) در سال ١٩٢١ (همزمان با سوئد و بلژيك)٫ در تركيه به سالهاى ١٩٣٤-١٩٣٠٫ ٫ در آذربايجان جنوبى (حكومت ملى آذربايجان) به سال ١٩٤٥ (همزمان با ايتاليا و ژاپن) و در ايران به سال ١٩٦٣ حق راى برابر با مردان را بدست آورده اند. به عبارت ديگر زنان آذربايجان ايران حق راى مساوى با مردان را در سال ١٩٤٥ يعنى ٢٤ سال پس از جمهورى آذربايجان٫ ١١ سال پس از تركيه و ١٩ سال پيش از ديگر زنان ايرانى بدست آورده اند.
در زير جدول كرونولوژيك اعطاى حق راى به زنان در كشورهاى مختلف داده شده است:
١٧٨٨- ايالات متحده آمريكا(حق انتخاب شدن)١٨٩٣- يئنى زئلاند (نيوزيلند) (حق راى دادن)١٩٠٢- استراليا*١٩٠٦- فنلاند١٩٠٧- نروژ (حق انتخاب شدن)*١٩١٣- نروژ**١٩١٥- دانمارك٫ ايسلند١٩١٧- كانادا(حق راى دادن)*٫ هلند (حق انتخاب شدن)١٩١٨- اتريش (آووستوريا)٫ كانادا (حق راى دادن)* ٫استونى ٫ گرجستان* ٫ آلمان٫ ايرلند*٫ لاتويا٫ پولشا(لهستان)٫ روسيه٫ بريتانيا*٫ قيرقيزستان١٩١٩- بئلا روس (روسيه سفيد)٫ لوكزامبورگ٫ هلند (حق راى دادن)٫ اوكراين٫ نيوزيلند (حق انتخاب شدن)٫ بلژيك (حق راى دادن)*٫ سوئد*١٩٢٠- آلبانى٫ كانادا (حق انتخاب شدن)*٫ جمهورى چك٫ اسلواكيا ٫ ايالات متحده آمريكا(حق راى دادن)١٩٢١- ارمنستان٫ آذربايجان (شمالى)٫ ليتوانيا٫ سوئد**٫ بلژيك (حق انتخاب شدن)*٫ گرجستان**١٩٢٤- قزاقستان*٫ مغولستان٫ تاجكيستان٫ سانتا لوچيا١٩٢٧- تركمنستان١٩٢٨- بريتانيا**٫ ايرلند**١٩٢٩- اكوادور*٫ رومانى*١٩٣٠- آفريقاى جنوبى (سفيدها)٫ تركيه(حق راى دادن)١٩٣١- اسپانيا٫ سريلانكا٫ شيلى*٫ پرتقال*١٩٣٢- مالديو٫ تايلند٫ اروگوئه١٩٣٤- برزيل٫ كوبا٫ پرتقال*٫ تركيه (حق انتخاب شدن)١٩٣٥- ميانمار (حق راى دادن)١٩٣٧- فيليپين١٩٣٨- بوليوى*٫ ازبكستان١٩٣٩- السالوادور (حق راى دادن)١٩٤١- پاناما*١٩٤٢- جمهورى دومينيك١٩٤٤- بلغارستان٫ فرانسه٫ جامائيكا١٩٤٥- كروآسى٫ گويانا (حق انتخاب شدن)٫ ژاپن*٫ اندونزى٫ ايتاليا٫ سنگال٫ اسلوونى٫ توگو٫ آذربايجان ايران (جنوبى)١٩٤٦- كامرون٫ كره شمالى٫ جيبوتى(حق راى دادن)٫ گواتمالا٫ ليبرى٫ ميانمار٫ (حق انتخاب شدن)٫ پاناما**٫ رومانى**٫ يوگسلاوى٫ مقدونيه٫ ترينيداد و توباگو٫ ويتنام٫ ونزوئلا١٩٤٧- آرژانتين٫ پاكستان ٫ ژاپن**٫ مالتا٫ مكزيك(حق راى دادن)٫ سنگاپور١٩٤٨- بلژيك**٫اسرائيل٫ لائوس٫ نيجريه٫ كره جنوبى٫ سيشل٫ سورينام١٩٤٩- بوسنى و هرزگوين٫ شيلى**٫ چين٫ كوستاريكا٫ سوريه (حق راى دادن)*١٩٥٠- باربادوس٫ هائيتى٫ هندوستان٫ كانادا(حق راى دادن)**١٩٥١- آنتيك و باربودا ٫ گرانادا٫ نپال٫ سنت كيتس و نويس٫ سنت ونسان و گرنادين٫ دومينيكا١٩٥٢- بوليوى**٫ جزاير ساحل عاج٫ يونان٫ لبنان١٩٥٣- بوتان٫ گويانا(حق راى دادن)٫ مجارستان(حق راى دادن)٫ مكزيك (حق انتخاب شدن)٫ سوريه**١٩٥٤- بليز٫ كلمبيا٫ گانا١٩٥٥- كامبوج٫ اريتره (؟)٫ اتيوپى٫ پرو٫ نيكاراگوئه٫ هندوراس١٩٥٦- بنين٫ جزاير كومور٫ مصر٫ گابن٫ مالى٫ موريتانى٫ سومالى١٩٥٧- مالزى٫ زيمبابوه**١٩٥٨- بوركينا فاسو٫ چاد٫ گينه٫ مجارستان (حق انتخاب شدن)٫ جمهورى خلق لائو ٫ نيجريه(؟)١٩٥٩- ماداگاسكار٫ تونس٫ تانزانيا٫ سان مارينو(حق راى دادن)١٩٦٠- كانادا(حق انتخاب شدن)**٫ قبرس٫ گامبيا٫ تونگا١٩٦١- بروندى٫ السالوادور(حق انتخاب شدن)٫ سيرالئون٫ موريتانيا٫ پاراگوئه٫ روآندا٫ باهاما*٫ مالاوى١٩٦٢- الجزائر٫ موناكو٫ اوگاندا٫ زامبيا٫ استراليا**١٩٦٣- كنگو٫ گينه اكوادر٫ ايران ٫ مراكش٫ فيجى٫ پاپائو گينه نو(حق انتخاب شدن)(؟)٫ كنيا١٩٦٤- باهاماس**٫ پاپائو گينه نو(حق راى دادن)٫ سودان٫ ليبى١٩٦٥- افغانستان٫ بوتسوآنا٫ لسوتو١٩٦٧- زئير٫ جمهورى خلق يمن٫ كنگو(حق راى دادن)٫ تووالو٫ كيريباتى٫ اكوادور**١٩٦٨- سوازيلند٫ نائورو١٩٦٩- ليبى١٩٧٠- آندورا (حق راى دادن)٫ يمن(جمهورى عربى)٫ كنگو(حق انتخاب شدن)١٩٧١- سوئيس (ايسوئچره)١٩٧٢- بنگلادش١٩٧٣- آندورا(حق انتخاب شدن)٫ بحرين(حق شناخته شد؟)٫ سان مارينو ( حق انتخاب شدن)١٩٧٤- اردن٫ جزاير سليمان١٩٧٥- آنگولا٫ موزامبيك٫ كيپ ورده ٫ سائو توم و پرينسيپه٫ وانوآتو١٩٧٦- پرتقال**١٩٧٧- گينه بيسائو١٩٧٨- مولداوى*٫ زيمبابوه (حق انتخاب شدن)١٩٧٩- جزاير مارشال(؟)٫ ميكرونزيا٫ پالائو١٩٨٠- عراق٫ وانوآتو**١٩٨٤- ليختن اشتاين٫ آفريقاى جنوبى (رنگين پوستها و هنديان)١٩٨٦- جمهورى آفريقاى مركزى٫ جيبوتى(انتخاب شدن)١٩٨٩- ناميبيا١٩٩٠- ساموآ١٩٩٤- آفريقاى جنوبى(سياهان)٫ مولداوى*٫ قزاخستان—————-حق زنان براى دادن راى و همچنين انتخاب شدن در كويت و امارات متحده عربى هنوز شناخته نشده است. در ايران برابرى زنان و مردان در رابطه با انتخابات صورى است و زنان ايرانى قانونا در بسيارى از عرصه ها از حق انتخاب شدن محرومند.
*- حق منوط به شرايط و تهت محدوديتهايى داده شده است.
**- شرايط و محدوديتها لغو شده است.
منابع:
IPU Study No. 28, 1997, Men and Women in Politics: Democracy Still in the Makingنشريه ٢١ آذر شماره ٦ ٫بر اساس مركز آمارى سازمان ملل متحد-