جغرافیای تاریخی آذربایجان

جغرافيای تاريخی آذربايجان
Urmu
سرزمين آذربايجان در طول تاريخ هزاران ساله و پر فراز و نشيب خود با نامهای مختلفی در تاريخ ثبت شده است. و اين اسامی معمولا از اسامی اقوامی گرفته شده بود که در آن سرزمين زيسته و دولتهای مقتدری را در آنجا بوجود آورده بودند.
اسامی که با استناد به اسناد تاريخی ميشود به آن اشاره کرد،از جمله عبارتند از: سرزمين قوتتی ها، هوری ها، سايبيرها، آذها، ماننا، ماد، آلبان ، آذربايگان وآذربايجان.
اسم امروزی آذربايجان معرب آذربايگان ميباشد که تخمينأ از اواخر قرن سوم قبل از ميلاد تا زمان اشغال آنجا توسط اعراب بدان نام خوانده ميشد.
آذربايگان يک کلمه کاملا ترکی بوده و در اصل متشکل ازاجزای : “آذ+ار+بای+گان يا قان معرب شده يعنی جان” ميباشد.
ـ “آذ يا آس” نام قومی از ترکان قديم ساکن در آذربايجان بوده که در نوشته های قديم “اورخون ـ يئنی سئی” نامبرده شده است . بارتولد تاريخدان معروف روسی وابستگی آذها را با قبايل تورکوش که در منابع آشوری بارها به آنها اشاره شده است را محتمل ميداند.
ـ “ار” دارای منشاء ترکی بوده و به معنی جوانمرد،فرد و انسان ميباشد. اين واژه به صورت پسوند به واژه های ديگر چسبيده و نام قبايل را بوجود ميآورد(آوارـخزار يا خزرـ قاجار يا قجر و…) آزر يا آذر به معنی قوم و قبيله ای که بعدها با تغييرهای مختصری به “هازرـخازرـخزر”تبديل ده است.
- “بای” يا” به ی” يا “بيکـ ـ بيگ” به معنی غنی ، حاکم، رئيس و… از طرفی “بايماق” در ترکی قديم بع معنی تکامل و پيشرفت ميباشد.
- “گان” در زبان ترکی با قبول تغييرات آوايی به “قان” (و در زبان عرب به جان) مبدل شده و دارای معانی زيادی چون پدر، خاقان و … ميباشد و نيز “قان” در ترکی علامت فاعلی با تأکيد و مبالغه است(چاليشقان) و بايقان يعنی تکامل يافته و بسيار پيشرفته. با توجه به مراتب مذکور، “آذربايگان” به معنی “پدر توانگر انسان آذ يا آسی” و به بينی ديگر “پدر توانگر مبارک” و آذيهايی که بسيار پيشرفته هستند” ميباشد. تاريخ قومی و نژادی آذربايجان با نژاد و ايل های ترک زبانی چون سومرها، ساويرها، قوتتی ها، اورارتوها، ماننا ها،ساکاها
، کنگرها،مادها، اوغوزها،قبچاق ها و…مربوط است.»۱
حدود و مرزهای جغرافيايی سرزمين آذربايجان از ديرباز طبق اسناد باقی مانده آشوری،ايلامی،بابلی و…کاملا قابل اثبات است. طبق اين اسناد حدود اين سرزمين از جنوب کوههای قفقاز تا سرزمين کاسسی ها(کرمانشاه و لرستان امروزی) بوده است. يعنی در داخل ايران امروزی علاوه بر مناطق ترکنشين کنونی( استانهای آذربايجان شرقی و غربی ،اردبيل،زنجان،قزوين، همدان،قسمتهايی از استانهای مرکزی و گيلان و..) کل استان کردستان و قسمتهای اعظمی از استانهای کرمانشاه و لرستان نيز جزو آذربايجان بوده است.
م.دياکونوف در کتاب “تاريخ ماد” نتيجه گيری ميکند که سرزمين تحت حاکميت آتروپات زمان حمله اسکندر کبير درست منطبق با مرزهای دولت ماننا بود و اين سرزمين بعدها آذربايگان ناميده شد.۲( لازم به يادآوری است که پايتخت ماننا شهر”ايزيرتو” در چند کيلومتری بوکان امروزی بود .)
طبق اسناد قديمی عربی ،در صدر اسلام حدود جغرافييايی آذربايجان از شهر دربند در داغستان امروزی تا جنوب استان همدان امروزی بود.( دربندنامه،ص۲۵،چاپ تفليس ۱۸۹۸).۳
در دوران اشغال آذربايجان توسط خلفای اموی و عباسی نيز جغرافيای ارضی آذربايجان بدون تغيير و از همدان تا دربند باقی مانده بود و تحت نام “مملکت آذربايجان” تحت فرمانروايی يک حاکم عرب اداره ميشد.
در مورد محدوده‌ی جغرافیایی آذربایجان در دوره اسلامی، مدارك زیادی از جغرافی‌نگاران و مورخان وجود دارد . همه این نوشته‌ها و نظرات كه از دانشمندان و جهانگردان و جغرافی‌نگاران به نام ارائه گردیده، آذربایجان را تقریباً سرزمینی دانسته‌اند كه از شمال به دربند و از جنوب به همدان (لازم به ذكر است كه بعضی از منابع كه ارائه گردید قسمتی از كردستان را نیز در قلمرو آذربایجان به حساب آورده‌اند. از جمله سیسر یا سنه = سنندج) و از غرب و شمال غربی به امپراتوری عثمانی و از شرق به استان گیلان محدود بوده است كه تقریباً شامل استآن‌های كنونی آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، قزوين و قسمتی از استانهای مرکزی،کردستان،گيلان و کرمانشاه است.
بلعمی از وزرای عهد سامانی كه كتاب تاریخ طبری را ترجمه و تخلیص كرده است، در مورد حدود آذربایجان چنین می‌نویسد: «اول حد از همدان گیرند تا به ابهر و زنگان بیرون شوند و آخرش به دربند خزران و بدین میانه، هر چه شهرها است همه را آذربایگان خوانند … راه‌ها به آخر آذربایگان كه از آن جمله بلاد خزران شوند، گروهی برخشك و گروهی از دریا، كه از هر راهی دربند خوانند و به تازی باب گویند.»۴مورخ و دانشمند شهير محمود کاشغری در کتاب ارزشمند ” ديوان لغات الترک” که در هزار سال پيش نوشته راجع بع سرزمينهای ترکان، از جمله آذربايجان، معلومات زيادی را ارائه داده و مرزهای آذربايجان را از قم تا دربند ذکر کرده است.»۵
دکتر رحیم رئیس‌نیا نویسنده كتاب «‌آذربایجان در سیر تاریخ ایـران»، به نقشه‌ای اشاره كرده است كه شریف ادریسی (493-560 ق) جغرافی‌دان و نقشه نگار مراكشی در حدود سال 549 ق كشیده است و كنراد مولر آلمانی در سال 1928 با الفبای لاتین آن را منتشر نموده است. به نوشته او، شریف ادریسی در نقشه‌ای كه كشیده، اراضی میان كوه‌های قفقاز و كر را – شروان - «‌آدری آذربایجان» (آذربایجان پسین و یا عقبی) و اراضی بین رودهای ارس و كر را «‌بقیه آردی آذربایجان» و آذربایجان كنونی ایران را «‌بلاد آذربایجان» نامیده است»۶
در دوران هزار ساله بعد ازاتمام حاکميت اعراب ، آذربايجان بعنوان يک مملکت خودگردان و مستقل در ترکيب امپراتوری های ترک غزنوی، سلجوقی،اتابکان آذربايجان، ايلخانيان، قاراقويونلی و آغ قويونلی ها، صفويه، افشار و قاجار بود. آذربايجان در بخشهای طولانی از اين دوران ،مثلا دوران ايلخانيان، قارا قويونلوها و آق قويونلوها، صفويان تا زمان شاه عباس کبير و قاجار ، خود مرکز قدرت بود و بر ساير قسمتهای اين امپراتوری ها حاکميت داشت.
اولين اثری که به يک زبان اروپايی در باره اراضی جغرافيايی آذربايجان نوشته شده است ،کتابی است به زبان روسی با عنوان “اوضاع سياسی ولايت آذربايجان” که توسط pokovnik S.D. Burnasev( 1743-1824) در سال ۱۷۹۳ در شهر Kursk روسيه چاپ شده است. اين کتاب که قبل از اشغال مناطق شمالی آذربايجان توسط روسها چاپ شده است. در صفحه ۴ اين کتاب آمده است : در وضعيت امروزی اراضی آذربايجان ،از شمال که شروع کنيم به گرجستان چسبيده و در آنجا مناطق Kartli و kaxetiya را دارد، در سمت مشرق به دريای خزر و ولايت گيلان ختم ميشود و در مسافتی نيم روزه از آنجا به عراق عجم در جنوب همدان ختم ميشود از طرف مغرب با عثمانی هم مرز است.»۷
اسناد ذکر شده نشان ميدهد که تا اواخر قرن ۱۸ ميلادی هيچ تغيير اساسی در مرزهای جغرافيايی و ائتنيکی آذربايجان بوجود نيامده بود ولی بعد از تقسيم شدن آذربايجان به دو قسمت شمالی و جنوبی در سال ۱۸۲۴ به مرور زمان تغييرات زيادی در اين سرزمين باستانی به وقوع ميپيوندد و دو بدنه از هم جدا شده آذربايجان سرنوشتشان جدا از هم شکل ميگيرد و هر دو دچار بلايا ی غم انگيزی ميشوند و تغييرات اتنيکی و مرزی را نيز متحمل ميشوند.
آذربايجان شمالی:
بعد از اشغال شمال آذربايجان توسط روسها ، تزارهای روس برای رسيدن به آرزوی ديرينه خود مبنی بر ايجاد کشوری مسيحی ارمنی در قلب جهان ترک که پايگاهی برای روسيه در قفقاز باشد، شروع به تدارک و تهيه زمينه آن کردند. دولت تزاری روسيه ، در قرارداد ترکمنچای ماده ای را گنجانده بود که طبق آن دولت قاجارتعهد داده بود که اسباب مهاجرت ارمنی های ساکن ممالک محروسه به روسيه را با هزينه خود مهيا کند. و روسيه ۴۰ هزار خانوار از اين ارمنيهای مهاجر را درشهرها و دهات آذربايجان ، خصوصا اطراف شهر کاملا ترکنشين ايروان سکونت دادند. لازم به ذکر است که اولين خانوار ارمنی، که خانوارمهاجری ازشهر مراغه بود، در همين زمان در خانکندی قاراباغ سکونت داده شدند. بعدها ارمنی های فراری از عثمانی را نيز درقسمتهای غرب خاک آذربايجان شمالی مسکون کردند و بتدريج مقدمات تشکيل کشور ارمنی را شروع کردند. تا اينکه در سال ۱۹۱۸ ارمنستان در منطقه ای که هرگز ارمنی نشين نبود تشکيل شد و اين در حالی بود که در آن زمان نيز بيش از ۷۰% ساکنين پايتخت اين کشور قلابی،ايروان، را ترکهای آذری تشکيل ميدادند ولی به مرور زمان ده ها هزار نفر از آنها قتل و عام شدند و بقيه را هم از آنجا فراری دادند. لازم به ذکر است که ارمنستان کنونی هميشه قطعه ای از خاک مقدس آذربايجان وترکنشين بود . ارمنستان تاريخی که بمدت کوتاهی در اوايل سده اول ميلاد مسيح وجود تاريخی داشت در غرب درياچه وان قرار داشت نه در آذربايجان. ارمنی ها هم اول قصد داشتند با کمک غرب و روسيه در همان منطقه کشوری را برای خود درست کنند ولی با تمام تلاشها و جنايات بيحد و حسابشان در اوايل جنگ جهانی اول در آنجا از ترکان عثمانی شکست خوردند و به آذربايجان شمالی که تحت اشغال روسها بود فرار کردند و به تشويق و کمک روسها با ريختن خون صدها هزار آذربايجانی کشور قلابی ارمنستان کنونی را در خاکی که هرگز به آنها متعلق نبود ايجاد کردند.نقشه ایرا که در اين سايت ميبينيد موقعيت جغرافيای ارمنستان تاريخی را نشان ميدهد:http://198.62.75.1/www2/koestler/
تا سال ۱۹۱۸ آذربايجان شمالی تحت سلطه روسيه تزاری بود تا اينکه مردم آذربايجان به رهبری محمد امين رسول زاده در آن سال موفق به ايجاد جمهوری دموکراتيک آذربايجان شدند و اين جمهوری مستقل، که اولين جمهوری دموکراتيک در جهان شرق بود، در مدت دوسال به پيشرفتهای عظيمی در ساحه های اقتصاد ، کولتور، دمکراسی و …نايل شد. شونيسم استيلاگر روس که تسلط خود بر چاههای نفت آذربايجان را از دست داده بود، اين بار که در لباس کمونيسم ظاهر شده بود تاب ديدن آذربايجان آزاد ومستقل را نداشت، به دستور مستقيم لنين جنايتکار ،اين جمهوری در سال ۱۹۲۰ توسط ارتش سرخ به خاک و خون کشيده شد و آذربايجان شمالی دوباره به اشغال روسها درآمد. روسها بهد از اشغال آذربايجان هزاران نفر را اعدام و بيش از ۸۰ هزار نفر از مبارزين و روشنفکران آذری را به سيبری تبعيد کردند و همه آنها در آنجا جان باختند.
اراضی جمهوری آذربايجان که در محافل بين المللی آن زمان به رسميت شناخته شده بود،بيش از۱۳۵هزار کيلومتر مربع بود، و بعد از اشغال دوباره توسط روسها ، دوباره با تهديد و زور توسط لنين و استالين تجزيه شده وبه ديگران بخشيده شد، شهر دربند به روسيه ، بورجالی را به گرجستان و زنگه زور و گويچه ماهالی را به ارمنستان دادند بطوری که اراضی آذربايجان به ۸۶۶۰۰ کيلومتر مربع تقليل يافت ،که مساحت امروزه جمهوری مستقل آذربايجان را تشکيل ميدهد. بعد از فروپاشی شوروی نيز روسهای سلطه گر دست از سر آذربايجان برنداشته اند و بيش از ۲۰% خاک آذربايجان را به اشغال ارمنيهای داشناک و جنايتکار در آورده اند ، البته دولت ايران نيز به همان اندازه به ارمنيها کمک کرده و ميکند.
آذربايجان جنوبی:
بعد از اشغال شمال آذربايجان توسط روسها، آذربايجان جنوبی تا انقراض سلسله قاجار به صورت مملکت خودگردان با حفظ خاکهای تاريخی خود در ترکيب ممالک محروسه قاجار به حيات خود ادامه داد، اما جدا شدن قسمت شمالی آن ، ضربه شديدی بود بر پيکر آذربايجان کهن و روحيه مردم غيرتمند آن ، و همچنين باعث تضعيف نفوذ و موقعيت ترکها و آذربايجان در ممالک محروسه قاجار شد.
سرزمينهای تحت حاکميت قاجار ” ممالک محروسه قاجار ” ناميده ميشد و از چهار مملکت مستقل و کاملا خودگردان، آذربايجان؛ خراسان و … و چند ايالت،گيلان و… تشکيل شده بود.
دولت استعمارگر انگليس که موفق به تحميل قرارداد ننگين ۱۹۱۹ بر دولت قاجار نشده بود و از پيشرفت نتايج مشروطيت و شروع نهادينه شدن دمکراسی و همراهی و تشويق احمد شاه با اين روند، شديدا نگران بود، با ترتيب دادن کودتايی د ر سوم اسفند سال 1299 نوکر و دست نشانده خود، رضا پالانی، مهتر سابق سفارت انگليس در تهران ، را بر اريکه قدرت نشاندند و حاکميت را به اقليت فارس که از دوران زنديان دربست نوکر و آلت دست انگليس بودند،منتقل کردند . طبق يادداشتهای آن زمان، فقط ۸% جمعيت ممالک محروسه را اقليت فارس که تا آن زمان تاجيک ناميده ميشدند ، تشکيل ميدادند .( انگليس در تمام کشورهای تحت مستعمره يا تحت نفوذ خود حکومت را به دست اقليتی کوچک ميداد تا راحتر بتوانند آنها را کنترل کنند ،چون اين دولت های دست نشانده برای ادامه حاکميت مجبور به اطاعت از آنها بودند.) .با شروع حکومت دست نشانده رضا پالانی ممالک محروسه دربست در اختيار انگليس قرار گرفت. رضا پالانی در طول حکومت ۲۰ ساله خود با کمک انگليس مشروطيت و مظاهر آن را کلا از بين برد و حکومتهای خودگردان ممالک محروسه را با وحشيانه ترين روشها از بين برد و يک حکومت مرکزی منسجم قابل کنترل انگليس را به وجود آورد. يکی از اهداف انگليسی ها از به روی کار آوردن رضا پالانی از بين بردن حاکميت و نفوذ ترکها در ممالک محروسه بود. انگليسی ها صدها سال با ترکهای عثمانی، ترکان حاکم در هند، قاجار و… درگير بودند ، و با توجه به سابقه تاريخی ترکان در آفريدن امپراتوری ها، در همه جا سعی ميکردند تا نفوذ ترکها را کم کنند تا آنها نتوانند زمانی دوباره متحد شده و منافع استعمارگران غرب را تهديد کنند. علاوه بر آن در ممالک محروسه قاجار اين ترکان بودند که سرسختانه در مقابل نقشه های سلطه گرانه انگليس می ايستادند ، مثلا قشقايی ها در جنوب، کلنل محمد تقی خان پسيان در خراسان ،خيابانی در آذربايجان و.. و همچنين همه ايده های آزادی خواهی ، سوسياليستی و ضد استماری نيز، که در تضاد با اهداف امپرياليستی انگليس بود ، هميشه از طرف ترکان مطرح ميشد، مثلا انقلاب مشروطيت،نهضت خيابانی،و..
لذا ترک ستيزی و محو آذربايجان مهمترين وظيفه ای بود که بر عهده رضا پالانی گذاشته شده بود. همه نقشه ها توسط انگليسی ها کشيده ميشد و رضا پالانی آنها را اجرا ميکرد. بعد از منحل کردن سلسله قاجار ،ممالک محروسه قاجار به ممالک محروسه پهلوی تغيير نام داده شد و بعد از چندين سال جنگ بر عليه حکومت های خودگردان ممالک محروسه ،و از بين بردن آنها، در سال ۱۹۳۶ اسم “ايران” را که از لابلای افسانه های شاهنامه پيدا کرده بودند بر روی ممالک محروسه گذاشتند.البته اول ميخواستند اسم پرسيا يا پارس را انتخاب کنند ولی با توجه به اينکه انتخاب آن اسم موجب عکس العمل های شديدی از طرف اقوام غير فارس،خصوصا ترکان ميشد، جرأت آن کار را نکردند ولی در پشت نام ايران همان نقشه فارس کردن ايران را دنبال کردند و ميکنند.
برای هويت زدايی از ترکان ، زبان بی خاصيت فارسی را که زبان اقليتی ۸درصدی بود رسمی کردند، آموزش به زبان ترکی را ممنوع، آثار باستانی ترکان را نابود،چاپ و داشتن کتب ترکی را ممنوع ؛ تاريخ ترکان و ايران را کلا جعل و صدها کار غير انسانی و فاشيستی ديگر در اين راستا انجام دادند .مملکت آذربايجان را به استانهای مختلف تقسيم و اسم آذربايجان را از روی آنها بر داشتند تا کلا اسم آذربايجان از ذهن ترکان زدوده شود. انگليسی ها ايدولوژی موهوم و بی اساس آرياگرايی را نيز از همين دوران وارد ايران کردند ،و با اجير کردن دهها مزدور، برای فارسها تاريخی با شکوه؛ کلا؛ جعلی را نويساندند تا به حاکميت نامشروع و دست نشانده آنها مشروعيت تاريخی درست کنند.
رضا پالانی پس از بوجود آوردن يک حکومت مرکزی مستبد، بدستور اربابانش تقسيم اداری کشور را عوض کرد.
در تاريخ 16/8/1316به موجب قانون مجلس رضا شاه، تقسيمات کشور و همچنين اسامي تاريخي ايالات حذف و در اقدامي سفيهانه کشور ايران به شش استان شمال غرب، غرب، شمال، جنوب، مکران و شمال شرق تقسيم مي شود. کوتاه مدتي بعد در آذرماه همان سال با تجديد نظر در تقسيمات سابق، کشور ايران به ده استان تقسيم شده و بصورت مضحکي بر اساس شماره هايي از يک تا ده نام گذاري مي شود. تبريز مرکز استان سوم و اورميه مرکز استان چهارم شده حدود آذربايجان و نام آذربايجان بطور کامل از نقشه کشور حذف مي شود. در اين تقسيم بندي اردبيل جز استان سوم است.
اما اين تقسيم بنديهاي خائنانه و نامگذاريهاي ابلهانه بغیر از دوران پر افتخار جمهوری آذربایجان ایران تا سال 1339 ادامه می یابد. در این سال استانهای سوم و چهارم با نامهای آذربایجان شرقی و غربی ایجاد می گردد. در کل کشور ايران به 13 استان و 8 فرمانداري کل(بعدا 11 فرمانداري کل) تقسيم مي شود. در تقسيمات جديد اگرچه برخي از شهرهاي آذربايجان( اراک،ساوه،سونقور،بيجار،قروه،انزلی و…) به استانهاي مجاور داده مي شود و همدان را از پيکره آذربايجان جدا و به فرمانداري کل تبديل ميکنند اما خوشبختانه استانهاي آذربايجان شرقي و غربي از تيغ پان آريانيسم پهلوي تا حدي درامان مي مانند. در اين تقسيم بندي استانهاي اردبيل و زنجان جز استان آذربايجان شرقي هستند. در این میان آستارا که قبلا بخشي از شهرستان اردبيل بود خود در سال 1337 به يک شهرستان تبديل شد. این شهر کاملا آذربایجانی در کمال ناباوری، در سال 1350 از آذربايجان شرقي جدا و به گيلان واگذار گرديد.با جدا شدن آستارا از اردبيل ارتباط آذربايجان ايران با درياي خزر بطورکامل قطع شد و تمام سواحل غربي درياي خزر به گيلان واگذار گرديد. به اين ترتیب آذربايجان ايران تنها بندر خزرياني خود را از دست داد واز همه عوايد گمرکي، توريستي، شيلات … که متعلق به اين بندر بود محروم شد.
بتدريج زنجان نيز فرمانداري کل شده همراه ديگر فرمانداريهاي کل يازده گانه تا سال 1357 به استان تبديل مي شود. در اين مدت اردبيل نيز در حال طي کردن پروسه تبديل شهرستان به فرمانداري کل بود که به دليل بروز انقلاب اين روند متوقف شد.
تجزيه خائنانه خاک آذربايجان در دوره جمهوری اسلامی، که ادامه دهنده راه و سياست رژيم پهلوی در پشت پرده اسلام ميباشد ادامه يافته است. جمهوری شوينيستی فارس، به اصطلاح اسلامی، اول قزوين را از زنجان جدا کرد و بعد در سال ۱۳۷۲ اردبيل را از آذربايجان شرقی جدا کرده و به استانهای مستقل تبديل ونام ابدی آذربايجان را از روی آنها حذف کردند. ۲سال پيش نيز گردنه زيبای حيران را از استان اردبيل جدا و به گيلان بخشيدند. البته اين تاجيکهای آرياپرست و فاشيست قصد دارند تا محو کامل اسم آذربايجان به اين تقسيم بندی های خائنانه ادامه بدهند. بد نيست اشاره ای هم به تقسيم استان خراسان بکنيم که به ۳ استان تقسيم کردند ولی اسم تاريخی خراسان را بر روی هر سه استانباقی گذاشتند.اين فاشيست ها با حذف اسم آذربايجان از روی زنجان،همدان،قزوين،ساوه و… به تاريخ خيانت کرده اند و ملت آذربايجان هيچوقت اين تقسيمات کذايی را قبول نخواهند کرد.
از ديگر حوادثی بزرگی که در آذربايجان جنوبی در ۱۰۰ سال اخير رخ داده است از جمله عبارتند از:
۱ـ انقلاب مشروطيت که با دسايس انگليس و روسيه و نوکران داخلی آنها يعنی پان فارسها ، که به تازگی توسط انگليس سازماندهی شده بودند و پشت پرده پان ايرانيسم در فضای سياسی ايران آنروز خود را نشان ميدادند به شکست کشانده شد.
۲ـ تلاش کشورهای استعمارگر غربی و روسيه برای ايجاد کشور آسوری ـ ارمنی در غرب درياچه اورميه:
فتنه گری ارامنه و آسوری ها در کشور عثمانی و همدستی آنها با روسهای جنايتکار موجب اخراج آنها از قلمرو دولت عثمانی شد. و با همدستی دولتهای انگليس و روسيه به آذربايجان جنوبی سرازير شدند. همه اين مهاجرين که توسط استعمارگران مسلح شده بودند ، با تشويق اربابانشان به فکر تاسيس دوات آسوری ـ ارمنی در خاک آذربايجان شدند. از مارس سال 1918 با همکاری سربازان روسيه و انگليس شروع به قتل عام در مناطق اورميه،خوی،سلماس و.. کردند. در عرض ۳ ماه موفق به قتل و عام ۳۰۰هزار آذربايجانی شدند. دولت مرکزی قاجار که در اين زمان آخرين نفسهايش را ميکشيد و کلا تحت نفوذ شوينيسم فارس در آمده بود کنترلی بر منطقه نداشت و ميلی هم به کمک کردن نداشت. مردم آذربايجان از دولت عثمانی کمک خواستند و اردوی قهرمان ترک در اگوست ۱۹۱۸ بساط اين جانيان وحشی را برچيد و مردم مظلوم آذربايجان را از دست آنها نجات دادند.
در اثر اين قتل و عامها صدها روستای ترکنشين در استان آذربايجان غربی کنونی خالی از سکنه شدند .در اين مناطق خالی شده بعدا ، طبق نقشه های دقيق و برنامه ريزی شده ، ايلات و قبايل کرد ، که رضا پالانی به دستور اربابانش با فرستادن دعوتنامه هايی به سران آنها ، از ترکيه، کوههای شمال عراق و سوريه به آذربايجان آورده بود ، سکونت داده شدند. هدف استعمار گران و نوکران داخلی آنها ،يعنی شونيسم فارس، از مسکون کردن کردهای بيگانه در خاک آذربايجان ، تلاش برای قطع ارتباط خاکی آذربايجان با ترکيه، تا راحتتر بتوانند هويت ترکی مردم آنجا را از بين ببرند، تضعيف آذربايجان در مقابل حکومت مرکزی، و استفاده از کردها بر عليه آذربايجان زمانی که لازم داشته باشند،بود.»۸
۳- چپاول و قتل و غارت کردهای ايلاتی و تازه وارد در آذربايجان، به رهبری اسماعيل سميتقوی جنايتکار. هنوز زخمهای ناشی از جنايات صليبيون التيام نيافته بود که کردهای غارتگر و جانی را به جان مردم بی پناه آذربايجان انداختند. کردها هزاران نفر بيگناه را در غرب دریاچه اورميه قتل و عام کردند و موقعی که مردم از کمک حکومت مرکزی نا اميد شدند، شروع به سازماندهی و دفاع از خود کردند و کردها را عقب نشاندند . ولی وقتی که دولت مرکزی، که دست رضا پالانی بود، وضعيت ضعيف کردهای غارتگر را ديد سريعا به آذربايجان نيرو فرستاد و دستجات مسلح آذری را خلع سلاح کرد و دست کردها را برای قتل و غارت باز گذاشت و در مقابل نارضايتی مردم ، گفتند که اگر امنيت ميخواهيد از اين منطقه کوچ کنيد و به جاهای امن کشور برويد. هنانطور که مشاهده ميکنيد همه اين بازی ها فقط برای جا باز کردن برای کردهای مهاجر در آذربايجان بود.
۴ـ نهضت شيخ محمد خيابانی : اين قيام در فروردين ١۲۹۹ شمسی، آغاز شد، نهادهای دولتی تبريز را به تصرف خود درآورد و مردم تبريز به رهبری شيخ محمد خيابانی، شهر را از دست دولتيان خارج ساخته و حکومت ملی آذربايجان،آزاديستان،.را تشکيل دادندو اين دولت بيش از پنج ماه عمر داشت، اما به دليل خيانت کسانی که قول همکاری داده بودند، کم بودن نيروها و حضور قزاقخانه در کنار شهر تبريز و همکاری آن ها با حکومت مرکزی، اين قيام به شکست منجر شد.
شيخ محمد خيابانی را در 21 شهريورر 1299 در چهل سالگی با وحشيت تمام به شهادت رساندند.
۵ـ تشکيل حکومت ملی آذربايجان به رهبری شهيد سيد جعفر پيشه وری در ۲۱ آذر سال ۱۹۴۵. اين حکومت ملی در مدت يکسال عمر خود خدمات فراوان فراموش نشدنی را به مردم آذربايجان کرد. اين حکومت توسط ارتش جنايتکار شاه که مستقيما توسط امريکا و انگليس حمايت ميشد در ۲۷ آذر سال ۱۹۴۶ از بين برده شد و بيش از ۷۰ هزار نفر از مردم آذربايجان به قتل رسيدند و بيش ازده ها هزار نفر از مردم معمولی به آذربايجان شمالی پناه بردند. ارتش اشغالگر فارس بدترين جنايات ممکن را بر عليه ملت آذربايجان انجام دادند و بهتر است که آن را از نوشته های ويليام داگلاس، قاضی عاليرتبه ديوان عالی آمريکا که با چشم خود شاهد اين جنايات بود، بخوانيم:
زمانی که ارتش دولتی وارد آذربايجان شد سرو صدای نعره آوری ايجاد کرد. سربازان دولتی تاراج را آغاز کردند، غارت می‌کردند و می‌بردند هرچه به دستشان می‌رسيد و به آن هم رحم نمی‌کردند. (در مقام مقايسه) ارتش روس‌ها از رفتار و کردار بغايت بهتری برخوردار بودند. ارتش دولتی که خود را ارتش نجات بخش می‌ناميد، قشون درنده و اشغالگر بود. اين ارتش زخمهای وحشتناکی در مردم به جای گذاشت. خرمن های دهقانان سوزانده شده نابود گشتند، زنان و دختران روستاييان آذربايجان مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند. خانه‌های مردم غارت و چپاول شدند. اغنام و احشام (چهارپايان) روستاييان به غارت رفتند و دزديده شدند. ارتش دولتی خارج از کنترل بود. ماموريت ارتش شاهنشاهی آزادی و نجات بود، اما اين ارتش مردم عادی را مورد شکار قرار داد و ويرانی، غارت و مرگ از خود بجای گذاشت.»۹
در خاتمه لازم ديدم که اشاره ای هم به جغرافيای ارضی آذربايجان از زبان ارتش شاهنشاهی بکنم: ژنرال دکتر محمود پناهيان در سال ۱۹۷۲ کتاب “فرهنگ جغرافيای ملی ترکان ايران زمين” را در ۴ جلد به همراه ۱ جلد حاوی نقشه منتشر کرد.او اين کتاب را بر اساس کتاب ۱۰ جلدی ” فرهنگ جغرافيای ايران” از انتشارات دايره جغرافيای ستاد ارتش شاهنشاهی ايران” چاپ ۱۳۳۱ شمسی نوشته است. در اين کتاب که با مطالعات و تحقيقات دقيق نوشته شده است اطلاعات کامل،حتی در مورد دهات چند خانواری، آذربايجان ارائه شده است ،شهرهای اراک،همدان،ساوه آستارا، قزوين و… جزوی از سرزمين آذربايجان ثبت شده است و مساحت آذربايجان جنوبی ۲۸۰هزار کيلومتر مربع ذکر شده است.
۱ـ استاد پرويز يکانی زارع،مورخ و فولکلورشناس معاصر، نشريه اويرنجی شماره۳
۲ـ تاريخ ماد، م. دياکونوف، ص ۱۶۵
۳ـ دربندنامه،ص۲۵،چاپ تفليس ۱۸۹۸).
۴-احمدبن واضع یعقوبی، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1356، ص بلعمی، تاریخنامه طبری، تصحیح و تحشیه محمد روشن، ج 1، تهران، نشر نو، 1368، ص 529
?ـ ” ديوان لغات الترک” ، محمود کاشغری
۶- رحیم رئیس‌نیا، آذربایجان در سیر تاریخ ایران، بخش اول، صص 82-81.
۷ـ pokovnikS.D. Burnasev ، “اوضاع سياسی ولايت آذربايجان” صفحه ۴
۸ـ سرزمين‌های ناآشنا و مردمانی مهربان، Strange Lands and Friendly People، ويليام داگلاس.
۹ـ “اورميه در محاربه عالم سوز”، معتمدالوزرا، چاپ تهران
mailto:sommaren45@yahoo.se